کارخانه سیمان ری در پهنه جنوب تهران، به عنوان نخستین خط تولید سیمان کشور و از قدیمی‌ترین کارخانه‌های ایران به شمار می‌آید. این کارخانه در منطقه ۲۰ تهران، بخشی از مهم‌ترین سرمایه فرهنگی استان تهران، به شمار می‌رود.
کار احداث این واحد در ۸ دی ماه ۱۳۱۲ (دوره پهلوی اول) به پایان رسید و بلافاصله بهره‌برداری از آن آغاز شد. این کارخانه که در زمینی به وسعت حدود ۹۰ هزار مترمربع قرار دارد، تا اواخر سال۱۳۶۲ فعال بوده است. در اسفند۱۳۶۲ به‌دلیل توسعه شهر تهران و انتشار آلودگی توسط کارخانه، تولید واحد‌های کارخانه متوقف و درنهایت در سال۱۳۶۳ این مجموعه منحل شد.
موقعیت مناسب کارخانه سیمان ری به عنوان یک نشانه شهری
این کارخانه در محدوده تپه باستانی دژ رشکان، برج طغرل، باروی تاریخی شهر ری، چشمه علی، گورستان تاریخی ابن بابویه، بقعه بی بی زبیده، حرم شاه عبدالعظیم و کاروانسرا‌های عباسی و قاجاری قرار دارد. قرارگیری این میراث صنعتی ارزشمند در محدوده آثارتاریخی، موجب شده که این عرصه به موقعیتی مناسب برای رشد اقتصادی کشور به شمار آید.
در اسفندماه سال ۱۳۹۹، مصوبه شهردار تهران مبنی بر تبدیل کارخانه سیمان ری به موزه صنعت، از هیات دولت اخذ گردید؛ لذا شهرداری منطقه ۲۰ با اخذ مجوز قضایی برای رفع تصرف و تحویل این میراث ارزشمند ملی، اقدام نمود. متاسفانه تا قبل از این اقدام، این کارخانه توسط متصرفان غیر قانونی اشغال شده بود و آسیب‌هایی جدی به بنا وارد شده بود. با واگذاری این عرصه به شهرداری منطقه ۲۰ و سازمان نوسازی شهر تهران، تصمیم بر آن شد تا این مکان به موزه صنعت تبدیل شود.
بدین منظور با کاوه حاجی علی اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران، گفتگو کردیم تا درباره روند بازآفرینی کارخانه سیمان شهر ری و برنامه‌های پیش رو در جهت استفاده از این ظرفیت شهری را جویا شویم.
کارخانه سیمان شهر ری، به عنوان شاخص شهری
کاوه حاجی علی اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران، درباره روند بازآفرینی کارخانه سیمان شهر ری، اظهار کرد: کارخانه سیمان شهر ری بعد از تعطیلی از سال ۱۳۶۲، به حال خود رها شده بود و هیچگونه نگهداری از آن صورت نمی‌گرفت. عدم نگهداری از این بنا و دخل و تصرف در آن، موجب آسیب به این بنا شده بود.
وی ادامه داد: به عنوان نمونه، برای خارج کردن کوره‌ای که در سالن کارخانه بود، مجموعه‌ای از تیر‌ها و ستون‌ها بریده شده بود. همچنین این بنا لوکیشن سریال و فیلم‌هایی همچون پایتخت بوده و اجرای صحنه‌های انفجار و… آسیب‌هایی به سازه بنا وارد کرده بود.
وی درباره کار‌هایی که در رابطه با این بنا در حال انجام است، بیان کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۰، ما امکان ورود به کارخانه و سایت آن را پیدا کردیم. در ابتدا موضوعاتی مرتبط با ساماندهی این عرصه مطرح گردید.
حاجی علی اکبری تصریح کرد: سایت کارخانه با محوطه دانشگاه آزاد واحد یادگار امام، به صورت یک محوطه یکپارچه بود. چرا که در ابتدا، ساختمان دانشگاه، جزئی از ساختمان کارخانه سیمان ری بوده و با واگذاری به دانشگاه آزاد، به یک واحد آموزشی تبدیل شده است؛ لذا برای مستقل شدن سایت کارخانه از محوطه دانشگاه، دیوارکشی بین این دو سایت انجام شد.
کارخانه سیمان شهر ری، به عنوان یک نشانه شهری
مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران درباره برنامه‌های اجرایی برای این بنا بیان کرد: کار‌ها و عملیات مورد نیاز در سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم بندی شد. در فهرست کار‌های کوتاه مدت، مستندسازی و فهرست برداری از تمام اموال و اشیا کارخانه انجام گردید. در طرح کوتاه مدت دوم، طرح نورپردازی کارخانه از طریق مشاوره تعیین شد که بعد از تصویب وزارت میراث فرهنگی، طرح نورپردازی اجرایی خواهد شد.
وی درباره اهمیت نورپردازی این عرصه بیان کرد: معماری ساختمان‌های این کارخانه، ارزشمند و منحصر به فرد است؛ بنابراین نورپردازی جداره خارجی این ساختمان‌ها برای نمود یک نشانه شهری (لندمارک) در شهر ری، ضروری به نظر می‌رسد.
بازآفرینی ساختمان دیزل ژنراتور، در قالب موزه سیمان
حاجی علی اکبری درباره تبدیل کارخانه سیمان به موزه صنعت بیان کرد: اقدامات حفاظتی ساختمان معروف به دیزل ژنراتور، قبل از بقیه ساختمان‌ها انجام خواهد شد. با مشورت با متخصصان راه‌اندازی موزه، ساختمان معروف به دیزل ژنراتور برای موزه سیمان در نظر گرفته شد.
وی با تاکید بر لزوم انجام کار‌های میان مدت در همین سال بیان کرد: کار‌های میان مدت قبل از پایان سال ۱۴۰۰، انجام خواهد شد.
لزوم انجام اقدامات حفاظتی و ایمن سازی بنا
مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران درباره برنامه‌های میان مدت این بنا اظهار کرد: چندی پیش مسابقه بازآفرینی کارخانه سیمان ری با حضور ۵۰ گروه داخلی و خارجی برگزار شد. هدف از این مسابقه، ایده پردازی و ارائه پیشنهادات برای بازآفرینی این مجموعه بود.
وی افزود: برنامه میان مدت دوم، اقدامات حفاظتی و پایدارسازی ساختمان است که تا یک ماه آینده، اقدامات حفاظتی و ایمن سازی بنا انجام خواهد شد.
تبدیل کارخانه سیمان به یک مجموعه فرهنگی اجتماعی و گردشگری
حاجی علی اکبری درباره اهداف بلند مدت این کارخانه بیان کرد: برنامه‌ای راهبردی جهت تبدیل این عرصه به یک مجموعه فرهنگی، اجتماعی و گردشگری، تدوین شده است. اما شهرداری تهران به تنهایی قادر به انجام این کار نیست و نیاز به منابع مختلف از نهاد‌های عمومی و خصوصی دارد.
وی درباره قابلیت‌های مجموعه مورد نظر بیان کرد: این سایت ظرفیت‌های گوناگونی از جمله استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و کار‌های اشتراکی را دارد. همچنین بخش‌هایی از این عرصه میتواند به عنوان استودیو فیلم سازی مد نظر گرفته شود. علاوه بر آن، بخش‌هایی از این سایت برای کشاورزی شهری میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
