پـدر قنات ایران فرزند ری
وقتی پرسشی ذهن «جواد صفی‌نژاد» را مشغول می‌کند تا به پاسخ آن نرسد آرام نمی‌گیرد.
این ویژگی از کودکی همراه استاد بوده و اکنون که در دهه نهم زندگی پربارش به سر می‌برد، بارزترین وجه شخصیت او به شمار می‌آید. پدر قنات ایران برای پیدا کردن پرسش‌هایش راه دور و نزدیک و روش سخت و آسان نمی‌شناسد و برای شناختن شیوه‌های زندگی متفاوت ایرانیان از نواحی عشایری کهکیلویه و بویراحمد تا بیابان‌های کویری کاشان را زیر پا گذاشته است. حاصل این جست‌وجوها نگارش ده‌ها کتاب و مقاله علمی و پژوهشی است که در علوم تاریخ، جغرافیا، مردم‌شناسی و جمعیت‌شناسی منابع مرجع به شمار می‌آیند. صفی‌نژاد در محله نفرآباد قد کشیده و به این محله و کوچه‌پسکوچه‌های شهرری دلبستگی و تعلق خاطری خاص دارد. این فرزند سپیدموی ری در مجامع علمی داخلی و بین‌المللی جایگاهی ممتاز دارد. او این روزها در حال آماده کردن مقاله‌ای علمی برای ارائه در کنفرانسی بین‌المللی است.
در چشم‌های مهربان استاد سرزندگی و کنجکاوی خاصی موج می‌زند. این شور و سرزندگی او زمانی بیشتر می‌شود که کتابی کمیاب را پس از مدت‌ها جست‌وجو پیدا کند یا لابه‌لای قفسه‌هایی پر از کتاب‌های نفیس و کمیاب بچرخد و از ورق زدن و مطالعه آنها لذت ببرد. زیرزمین مجلل‌ترین قسمت خانه ساده و پاکیزه استاد است و گرانبهاترین وسایل او در زیرزمین نگهداری می‌شود. او زیرزمین را به کتابخانه‌ای بزرگ و مجهز تبدیل کرده که انواع و اقسام کتاب‌های علمی، تاریخی، فلسفی، سیاسی، ادبی و… در آن یافت می‌شود. تعداد زیادی از این کتاب‌ها به قلم استاد نوشته شده و برای نگارش و تألیف آنها رنج و زحمت زیادی متحمل شده است. صفی‌نژاد از جوانی در مسیر تحقیق و پژوهش قرار گرفته و نخستین پروژه تحقیقاتی او درباره عشایر شاهسون بوده که همراه با تیم پژوهشی زنده‌یاد دکتر «نادر افشارنادری» انجام داده است. او در این پژوهش همراه مرحوم نادری که از جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران علم مردم‌شناسی به شمار می‌آید، به میان ایلات و عشایر کهکیلویه و بویراحمد رفت و درباره روش زندگی عشایر منطقه بویراحمد سفلی تحقیقات میدانی جامعی انجام داد.
- سنگ‌بنای پژوهش‌های مردم‌شناسی
حاصل این پژوهش‌های میدانی که سال ۱۳۴۶ در فیلم مستندی به نام «بلوط» به نمایش درآمد، شیوه نو و تازه‌ای از تحقیقات مردم‌شناسی و جمعیت‌شناسی را به دنیای علوم انسانی معرفی کرد. در این مستند به جزئیات، اصول، رسم و رسوم و عواطف زندگی عشایر توجه شده بود و بیننده با تماشای مستند بلوط از قاب تلویزیون‌های سیاه و سفید دهه ۴۰ می توانست از حکمت کشمکش عشایر برای تسلط و حفظ مراتع سردرآورد یا زیبایی روسری‌های گلدار، دامن‌های چین چین و لباس‌های بلند و باوقار زنان زحمتکش ایلیاتی را تحسین کند. پس از این پروژه مردم‌شناسی، تحقیق و پژوهش دلمشغولی و مشغله همیشگی استاد صفی‌نژاد شد و در مورد چند و چون موضوعات مختلف مانند سبزیکاری شهر ری، پیشینه شمال استان خراسان، فرهنگ لرهای ایران و… تحقیقات گسترده‌ای انجام داد و حاصل جست‌وجویش را در قالب کتاب‌ها و مقالات مختلف منتشر کرد. برجسته‌ترین آثار پژوهشی استاد صفی‌نژاد در زمینه کشاورزی سنتی ایران(بنه)، کاریزها و قنات‌های کشور است که سبب شده او «پدر قنات ایران» نامیده شود.
- سپاس‌نامه‌های عریض و طویل
در کارنامه مقطع کارشناسی ارشد استاد صفی‌نژاد نمره درس مردم‌شناسی «۱۰ تمام» و نمره درس دموگرافی(جمعیت‌شناسی) «۱۳ تمام» ثبت شده است. استاد صفی‌نژاد هنوز این کارنامه‌ها را در قفسه‌های کتابخانه‌اش نگه داشته و هر بار آنها را به نوه‌ها و شاگردانش نشان می‌دهد، با همان خنده شیرین همیشگی‌اش می‌گوید: «به این نمره‌ها زیاد توجه نکنید.» سال‌ها پیش همسر مهربان استاد صفی‌نژاد از دنیا رفته و جای او در خانه استاد خالی است. صفی‌نژاد پدر «کامیار» و «شهریار» و پدربزرگ ۳ نوه است که هیچ یک از آنها از طبع کنجکاو و جست‌وجوگر استاد بی‌بهره‌نیستند، ولی «کیانا» بیشتر از «کیارش» و «سیاوش» به فعالیت‌ها و تحقیقات پدربزرگ علاقه‌مند است. قدرشناسی و امانتداری از اصول فعالیت‌های پژوهشی استاد صفی‌نژاد است و همیشه تألیفات او به سپاس‌نامه و فهرست منابعی عریض و طویل ختم می‌شود. استاد بااخلاق و سپیدمو اگر شاگردان یا همکارانش به اندازه معرفی منبعی به او کمک کنند، با آوردن نام‌شان از آنها قدردانی می‌کند و اگر به اندازه خطی از منبعی استفاده کند، منبع را ذکر می‌کند تا رسم صداقت و امانتداری را تمام و کمال به جا آورد.
- گذشته‌های پررونق نفرآباد شهرری
استاد صفی‌نژاد کودکی و نوجوانی خود را در محله نفرآباد شهرری گذرانده است. او تعریف می‌کند: «نیاکانم از لرهای بختیاری بودند، ولی جدم در سال ۱۲۹۰ به شهرری آمد و پدر و پدربزرگم در ری متولد و بزرگ شدند. پدرم کربلایی محمداسماعیل در باغی اجاره‌ای به سبزیکاری مشغول بود و من هم تا کلاس ششم در کنار تحصیل به او کمک می‌کردم. وقتی به دوران دبیرستان رسیدم دست و بال پدرم بازتر و یک باغش ۲ باغ شد. آن زمان نفرآباد دبیرستان نداشت و من تا سال سوم دبیرستان در سرچشمه عظیمیه شهرری درس خواندم. لیسانس خود را در رشته تاریخ و جغرافیا سال ۱۳۳۶ از دانشگاه تهران و مدرک فوق‌لیسانس خود را با پایان‌نامه‌ای درباره اماکن مقدس شهر ری، از مؤسسه تحقیقات اجتماعی دریافت کردم.» استاد دلتنگ روزهای رونق و عزت محله نفرآباد است و آرزو دارد دوباره شور زندگی به محله کودکی او بازگردد.
- گزیده‌ای از فعالیت‌های جواد صفی‌نژاد
۱۳۳۷: همکاری با گروه جامعه‌شناسی شهری و مطالعات روستایی مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران
۱۳۴۵: همکاری در تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات عشایری وهمکاری با بخش ایران‌شناسی مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه مونیخ
۱۳۷۴ـ ۱۳۷۳: همکاری با پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی
۱۳۷۳: همکاری با سازمان مسکن انقلاب اسلامی وگروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران
- فعالیت‌های آموزشی
تدریس دروس مبانی جغرافیای انسانی، جامعه‌شناسی ایلات و عشایر، مردم‌شناسی ایران با تکیه بر ایلات و عشایر، زمینه‌ها و شیوه‌های همیاری، مسائل کوچ‌نشینی، انسان و محیط، منابع و ماخذ جغرافیا و نظام‌های آبیاری در ایران در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دانشکده ادبیات و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، گروه جغرافیای دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی.
- تألیفات
بنه (نظام‌های زراعتی سنتی در ایران)، برنده کتاب سال
کاریز در ایران و شیوه‌های سنتی بهره‌گیری از آن
اماکن تاریخی ری
ایل بهمئی
اصول علم جغرافیا
لرهای ایران
طایفه سرلک، شاخه‌ای کهن از ایل بختیاری
جهان‌نما (جغرافیای ایران و جهان)
رافائیل فلوغون (با همکاری غلامرضا سحاب)
نظام سنتی آبیاری در نایین
مبانی جغرافیای انسانی
نان سنگک
خان‌نامه
غارت
طایفه میر در گذر تاریخ
ساختار اجتماعی عشایر ایران
۳۹ کتاب توسط جواد صفی‌نژاد تألیف شده است.
۶۵ مقاله علمی به قلم استاد صفی‌نژاد منتشر شده است.
۱۳۰۸ هجری شمسی سال تولد پدر قنات ایران است.
